Opinie: Schouten wast haar handen in onschuld over I&R-'fraude'
De minister heeft meer dan tweeduizend bedrijven op slot gezet vanwege onregelmatigheden in de I&R. Dat was volgens haar de schuld van de boeren zelf, want die zijn verantwoordelijk voor de juistheid van hun gegevens in het systeem. En het op slot zetten was niet buitenproportioneel, want het I&R-systeem is - alweer volgens de minister - cruciaal voor de volksgezondheid.
Formeel heeft de minister gelijk; de boer is verantwoordelijk voor de I&R-gegevens van zijn vee. Maar als het systeem zo cruciaal is voor de volksgezondheid, dan zou je zeggen dat het ministerie hier ook een verantwoordelijkheid draagt. Het ministerie moet dan geen systeem gebruiken dat regelmatig uit de lucht is, en met onbetrouwbare koppelingen met systemen van derden - CRV of Rendac bijvoorbeeld. Van een system dat cruciaal is voor de volksgezondheid mag je verwachten dat boeren hun gegevens zonder problemen kunnen invoeren.
Het is van tweeën een. Of de volksgezondheid is in gevaar als de gegevens in het systeem niet kloppen - en dan moet het ministerie zorgen dat gegevens te allen tijde zonder probleem in het systeem gezet kunnen worden - of het loopt allemaal niet zo’n vaart - en dan hadden de gegevens ook wel gecorrigeerd kunnen worden zonder duizenden bedrijven op slot te zetten. Maar nu heeft het ministerie ofwel jarenlang de gezondheid van de Nederlandse bevolking op het spel gezet, ofwel buitensporig gereageerd op de onregelmatigheden.
Daarbij komt het gemak waarmee het ministerie bedrijven heeft geblokkeerd. Normaal zit het aantal meerlingen in Nederland tussen de 3 en 5 procent, had minister Schouten in januari laten weten, en in 2017 was dat significant hoger.
De brief van donderdag liet meer precieze cijfers zien. In 2014, 2015 en 2016 lag het percentage meerlingen op 4,4 of 4,5 procent, in 2017 was dat 5 procent. Wel een verschil, maar een stuk kleiner dan zes weken eerder was gesuggereerd. En niet een verschil waar een statisticus wakker van zou liggen - temeer omdat de populaties niet vergelijkbaar zijn. In 2017 hebben boeren duizenden koeien moeten afvoeren, en het ligt voor de hand dat de samenstelling van de veestapel daardoor is veranderd.
Maar nee, minister Schouten pakte groot uit. Alle bedrijven met meer dan 5 procent meerlingen waren verdacht van fraude, en gingen op slot. Vervelend voor die kleine boer met 19 koeien, die maar één meerling kreeg...
En ook vervelend voor grotere boeren. Schommelingen rond het gemiddelde zijn normaal. Als het gemiddelde 4,5 procent meerlingen is, is een percentage van zeven, acht, of zelfs negen procent op een individueel bedrijf niet buitengewoon. Als je tien keer een munt opgooit, is het tenslotte ook niet bijzonder als je zes of zeven keer 'kop' als resultaat krijgt. Maar het ministerie denkt dat iedere munt die niet precies vijf keer op 'kop' belandt, vals is.
Het wantrouwen dat het ministerie heeft in de boeren wordt verergerd door de communicatie die het ministerie heeft gebruikt. Het heeft grote groepen melkveehouders in de media als fraudeurs neergezet. In de brieven naar de Tweede Kamer ging het redelijk netjes en nauwkeurig, maar de persberichten waren korter door de bocht. Op 8 februari, toen het ministerie bekend maakte dat het 2100 bedrijven blokkeerde, schreef de minister in een persbericht: „De afgelopen week hebben we een beter beeld gekregen van de bedrijven die hebben geknoeid met het I&R en het blijkt om een aanzienlijk aantal te gaan. Ik heb de NVWA en RVO.nl gevraagd alle mogelijke afwijkingen in het I&R te onderzoeken. Elke vorm van fraude is onacceptabel en moet hard worden aangepakt. We moeten voorkomen dat de bedrijven die zich wel netjes aan de regels houden de dupe worden van bedrijven die knoeien met het systeem."
De minister zei niet precies dat alle bedrijven waar onregelmatigheden geconstateerd waren, fraude hebben gepleegd, maar het ligt er heel dicht bij. Agrio belde meteen met het ministerie om te vragen of al deze gevallen nu fraude waren, en kreeg als antwoord „Hoe zou jij het dan noemen als een koe in I&R als vaars is geregistreerd, terwijl uit de melklijsten blijkt dat ze melk geeft?"
In de brief van donderdag krabbelt ze terug. Ze vertelt dat ze sinds 8 februari heeft gesproken over 'onregelmatigheden' en niet over 'fraude'. Dat het niet te zien is of een verkeerde registratie moedwillig is gepleegd, vanuit een oogpunt van illegale zelfverrijking. Maar ondertussen heeft het ministerie in de communicatie naar de pers het beeld neergezet van een sector waarin duizenden bedrijven frauderen, en niet meer geprobeerd om het beeld bij te stellen.
Staatssecretaris Van Dam is bekend komen te staan vanwege zijn uitspraak 'Ik zit hier niet voor de boeren'. Misschien is het wel fijn om te weten of minister Schouten denkt dat wel te doen.
