Column: Vechten over de hoofden van PAS-melders heen

MOB wist in juli 2020 via de rechter gegevens van de PAS-melders te krijgen. Toen lieten ze wel meteen weten niet van plan te zijn om rechtszaken te starten, kortom boeren hadden niks te vrezen. Tja, van dat standpunt lijken ze inmiddels af, al zegt Vollenbroek vanmorgen desgevraagd ook nu weer dat PAS-melders de komende twee jaren niets van hem hoeven te verwachten. Hij wil vooral de overheid duidelijk maken dat er iets moet gebeuren, want concreet is er nog niets verandert sinds de uitspraak in mei 2019. Woensdag ontving Provincie Gelderland daarom als eerste het verzoek om handhavend op te treden tegen 50 PAS-melders. In Gelderland zijn er 375 in beeld maar ze richten zich op de grotere bedrijven. De meeste zijn boerenbedrijven, maar er zitten ook enkele andere tussen. Andere provincies volgen binnenkort.

Geen oplossing

De vraag is waar dit op uit gaat draaien. MOB wil in eerste instantie in gesprek met overheden om tot een echte oplossing te komen. Vollenbroek verwacht daar weinig van, want de provincies hebben al laten weten niet handhavend op te gaan treden. De provincies voelen zich sowieso niet geroepen om iets voor die PAS-melders te doen. Dat probleem ligt op het bordje van de landelijke overheid, zo hebben ze ons al diverse keren duidelijk gemaakt. De kans lijkt mij ook klein dat er op het provinciehuis in Arnhem een oplossing gevonden gaat worden.

Overheid juridisch zwak

Daarmee is de kans groot dat MOB handhaving via de rechter probeert af te dwingen. Bij biomassacentrales zijn daarvoor de eerste procedures al gestart en Vollenbroek geeft aan dat voor deze groep PAS-melders ook te gaan doen. Wat betekent dat dan voor PAS-melders? Volgens Vollenbroek de eerst komende twee jaar nog niets, want zolang gaan de procedures wel duren. Ik legde die vraag ook voor aan jurist Paul Bodden. Hij geeft aan dat het erg gaat afhangen hoe coulant de rechter van dienst gaat zijn, want juridisch staat de overheid niet zo sterk.

Volgens Bodden zijn er in het bestuursrecht twee uitzonderingsgevallen om niet handhavend op te hoeven treden. De eerste is dat er concreet zicht is op legalisatie. Dat uitzicht is er volgens Bodden in juridische zin nog niet. We zijn immers al ruim twee jaar na de uitspraak van de rechter die het PAS-systeem onderuit haalde en de stikstofwet die de uiteindelijke ruimte moet gaan opleveren moet nog in werking gaan treden. Dan duurt het nog jaren voordat gelegaliseerd kan worden en dat is in juridische termen waarschijnlijk niet voldoende. Tenzij de rechter hier wat coulance betracht.

De tweede uitzonderingsgrond is onevenredigheid. Bodden noemt een voorbeeld van een schutting die 30 cm te hoog is. Daar heeft eigenlijk niemand last van en dan ‘staan de gevolgen van het afbreken van de schutting niet in een redelijke verhouding tot het met handhaving te dienen belang’. Maar bij stikstof en natuurbeheer gaat het wel ergens over, dus daar kan de overheid zich niet op beroepen.

Onwenselijk

Stel dat de rechter in het voordeel van de MOB beslist, dan moet de Provincie tegen haar wil in handhavend optreden. Doet de Provincie dat niet, dan zal er waarschijnlijk een dwangsom worden opgelegd en ontvangt MOB dat geld. Voor de overheid geen wenselijke situatie. Gaat de Provincie wel handhavend optreden, dan ontstaat er ook een rare situatie. PAS-melders hebben immers niets fout gedaan en staan in hun recht. Dan komen er ook rechtszaken van boeren richting de provincies. Schade die voortvloeit uit het handhaven zal dan zeer waarschijnlijk vergoed moeten worden. Omdat het PAS-beleid landelijk beleid was en de regering al heeft aangegeven die PAS-melders te willen gaan legaliseren, kan de provincie die claims doorverwijzen naar Den Haag. En die wil de portemonnee daarvoor ook niet trekken, zo schat ik in.

Implementatieplan

Zowel de landelijke als provinciale overheid is erbij gebaat dat er dus een andere oplossing moet komen. Bodden hoopt dan ook in het waarschijnlijke scenario dat het voor de rechter komt, dat de rechter op een praktische oplossing gaat aansturen. En dat zou best kunnen op basis van de stikstofwet, maar dan met duidelijke afspraken over het traject zodat voor een te bepalen datum de meldingen zijn gelegaliseerd en de depositie afneemt op de natuur. Voorwaarde is wel dat ook de MOB dan instemt. Vollenbroek geeft aan dat dat precies zijn doel is. Hij wil een implementatieplan, waarbij de overheid voortgang boekt in plaats van afwacht of de handel via stikstofrechten iets gaat opleveren. De landelijke overheid is hier dus aan zet.

Het is dus nog even afwachten hoe dit gevecht over de hoofden van de PAS-melders gaat aflopen. Als ik Johan Vollenbroek op zijn woord mag geloven dan is er voor de PAS-melders de komende twee jaar nog niets aan de hand. Daarna is het onzeker. Sterkte daarmee.