Column: Druk zetten met boerenprotesten en volhouden loont
De acties van het Mesdagfonds zijn daar een goed voorbeeld van. Het fonds mag dan door de algemene media en een groot deel van de politiek niet hoog worden aangeslagen, door vol te houden komen er uiteindelijk wel zaken op tafel. Sinds 2015 probeert het Mesdagfonds de brongegevens van het ammoniakbeleid boven tafel te krijgen. Dat lukte niet, omdat die er niet meer zouden zijn. Het Mesdagfonds bleef echter roeren in het ammoniakdossier en dat leidde in januari tot een verlaging van de ammoniakuitstoot bij het uitrijden van mest met tien procent. Zonder druk vanuit het Mesdagfonds hadden de onderzoekers van Wageningen niet opnieuw naar hun eigen berekeningen gekeken. Dat het 5 jaar duurde is natuurlijk wel tenenkrommend.
Juiste mores RIVM
Bij het stikstofbeleid gebeurt nu precies hetzelfde. Opnieuw het Mesdagfonds wilde inzage in de stikstofmodellen en de brondata die de overheid gebruikt voor beleid. In eerste instantie wilde het RIVM die niet geven en werd de druk verhoogd met een rechtszaak. De rechter bepaalde dat het aan het RIVM zelf was om te beslissen over openbaarmaking. Uiteindelijk ging het RIVM over stag, een stap die volgens mij iets zegt over de juiste wetenschappelijke mores van het instituut, en kon iedereen met enige kennis van zaken meekijken en zelf berekeningen uitvoeren.
Rectificatie RIVM
En dat gebeurde dus ook. Het Mesdagfonds zelf deed het, maar maakte daarbij helaas onbewust een fout en moest het percentage van 25 procent aandeel van landbouw in de stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden corrigeren. Dat werd breed uitgemeten in de pers. Tegelijk met de rectificatie van het Mesdagfonds kwam het RIVM ook met een rectificatie dat hun 46 procent niet klopte. Dat bleek 41 procent te zijn, maar haalde alleen binnen de agrarische media het nieuws. Het was voor mij wel opnieuw een teken van de wetenschappelijke integriteit van het instituut, want het RIVM wil wetenschappelijk wel de juiste conclusies trekken. Dan helpt het als er andere wetenschappers of criticasters meekijken en kritieken geven. Die wordt dan of wetenschappelijk weerlegt of er wordt terecht iets vastgesteld en volgt er een aanpassing.
Verkeerde adres
Op basis hiervan zou je kunnen concluderen dat het boerenprotest afgelopen woensdag op de verkeerde locatie plaatsvond. Dat bracht het RIVM zelf vlak voor de start van de bijeenkomst ook naar buiten. ‘Protesterende boeren zijn vandaag bij het RIVM aan het verkeerde adres. Het RIVM bepaalt niet welke maatregelen worden genomen om de hoeveelheid stikstof terug te dringen, zoals die op het gebied van veevoer.’ Kijk je alleen naar de voermaatregel, dan is dat inderdaad een beslissing van het ministerie van LNV. Toch klopt de redenatie van het instituut niet, want het RIVM wordt ambtelijk aangestuurd waardoor er ook beleidskeuzes zijn terug te vinden in hun uitkomsten.
Terecht protest bij RIVM
De Commissie Hordijk, ingesteld door minister Schouten als reactie op de druk van het Mesdagfonds, onderzocht de rekenmodellen van het RIVM en kwam tot de conclusie dat de uitstoot vanuit de landbouw anders werd berekend dan voor verkeer. Een duidelijke wetenschappelijke verklaring daarvoor ontbreekt en daar moet het kabinet nog iets mee.
En Tv-programma 1Vandaag bracht boven tafel dat er bij verkeersprojecten met twee maten wordt gemeten, waarbij de overheid zichzelf bevoordeeld en projecten makkelijker gerealiseerd krijgt. Volgens het RIVM ‘een beleidskeuze’, waar ze wel aan meewerkte. Zelfs de Volkskrant vond deze week dat de boeren een punt hadden om te demonstreren. Let wel, dat 1Vandaag tot die conclusies wist te komen, kwam wel doordat het RIVM hun systemen openbaar had gezet. Daardoor zijn zaken transparanter geworden. Datzelfde gebeurde bij vliegveld Lelystad, waar Leon Adegeest het rekenmodel gebruikte om de Milieu Effect Rapportage (MER) te controleren. Hij toonde aan dat een weg door de MER-commissie (het RIVM speelde hierin geen rol) ‘over het hoofd’ was gezien, waardoor de uitstoot van autoverkeer, dat van en naar het vliegveld rijdt, op papier lager zou uitvallen dan na de opening in de praktijk.
Transparantie toverwoord
De boeren stonden dus wel degelijk op de goede plek. Wanneer het RIVM echt onafhankelijk zou zijn, zouden ze zich niet laten beïnvloeden door beleidskeuzes. En ook een tussenweg is nog mogelijk, waarbij het RIVM de beleidskeuzes wel meeneemt, maar daar vervolgens zelf open over is en actief over naar buiten treedt zodat iedereen weet dat de uitkomst deels gestuurd is. Transparantie is hier echt het toverwoord. Door druk van het Mesdagfonds en de boerenprotesten wordt het zicht op de totstandkoming van beleid steeds helderder. Nu nog hopen dat het voor de boeren uiteindelijk ook voordelig uitpakt.
Mijn aanbeveling: zet een streep door de snelwegprojecten waarvoor de voermaatregel in het leven is geroepen. De berekening klopt er niet van en door de coronacrisis is er veel minder wegverkeer, dus is die verbreding ook niet nodig.
