Methaan reduceren: van ongrijpbaar probleem naar kans voor de boer

Van mysterie naar meetbaar

“Bij ammoniak wisten we al veel eerder wat werkte,” vertelt Stefan van ’t Ooster, bedrijfsbegeleider bij Netwerk Praktijkbedrijven. “Als je kijkt naar het rantsoen, dan is ammoniak vrij rechtlijnig: minder eiwit in het rantsoen betekent minder uitstoot. Omdat eiwitrijke grondstoffen duur zijn, levert dat meestal direct een besparing op in de voerkosten. Boeren kunnen daar snel mee aan de slag.”

Methaan voelt daarentegen al jarenlang als een lastig te doorgronden proces. Het gas ontstaat onder andere tijdens de vertering in de pens van de koe en de mechanismen zijn complex en minder voorspelbaar. Onderzoekers én boeren tastten lang in het duister – niet alleen rond het rantsoen, ook op gebied van dier en mest.

Robin Walvoort, onderzoeker bij Wageningen Livestock Research, vult aan: “Sommige maatregelen die gunstig zijn voor ammoniak, werken juist averechts voor methaan. Het was lange tijd zoeken: hoe kunnen we sturen op methaan zónder dat het ten koste gaat van melkproductie of andere doelen?”

Kuilkwaliteit bepaalt uitstoot

Sinds 2021 worden op vijftien* onderzoeksbedrijven van Netwerk Praktijkbedrijven stalmetingen gedaan naar methaan. Uit de data komt een duidelijke lijn naar voren: vooral de kwaliteit en opname van het ruwvoer maakt verschil in de uitstoot. Oftewel: een goede gras- of maïskuil heeft een lagere methaanemissiefactor (EF, gram CH₄ per kilo droge stof) dan een matige kuil. Maar wat verstaan we onder ‘goed’?

,,Bij graskuilen gaat het hier kortgezegd om een jong, droog gekuild gewas met minder ruwe celstof. Bij snijmaïs spreken we van een zetmeelrijk gewas”, aldus Van ’t Ooster. ,,Het Netwerk biedt steeds meer inzicht en concrete tips om zo’n goede kuil te maken.”

“De boodschap is verrassend simpel,” aldus Walvoort. “Zorg voor goede kuilen, accepteer geen slechte. Begin bij jong maaien en droger inkuilen. Daarmee verlaag je de emissiefactor én zorg je voor beter benutbaar eiwit. Zo sla je twee vliegen in één klap: gunstig voor methaan én ammoniak.”

* Eind 2022 zijn de metingen op 1 bedrijf gestopt.

Jong maaien, droog inkuilen

Tijdens een workshop eind vorig jaar deelden Van ’t Ooster en Walvoort deze inzichten met boeren, tot verbazing van velen. “Veel veehouders dachten: als je eerder maait, gaat het te snel door de koe heen. Maar de praktijkdata laten het tegenovergestelde zien,” vertelt Van ’t Ooster.

Concreet betekent dit dat boeren hun maaimoment iets moeten vervroegen ten opzichte van het oude advies voor ammoniak, maar wel droger moeten inkuilen. Op deze manier blijft de ammoniakuitstoot beheersbaar, terwijl de methaanuitstoot daalt.

“Jong gras wordt sneller verteerd, maar door het droger op te slaan gaat het trager door de koe, wat problemen in de pens voorkomt en geen negatief effect heeft op de diergezondheid. Daarnaast zorg je voor bestendiger ruw eiwit waardoor je met ammoniak ook goed uitkomt”, aldus Van ’t Ooster.

Meer winst uit ruwvoer

Wanneer koeien meer kwalitatief goed ruwvoer eten, kan de krachtvoergift omlaag. Dat is interessant: de emissiefactor van krachtvoer ligt altijd hoger dan die van goed ruwvoer. “Als je koeien meer van je eigen ruwvoer laat opnemen, dalen de voerkosten per liter melk én realiseer je methaanreductie,” legt Van ’t Ooster uit. “Dat kan zonder dat de melkproductie daalt.”

Vers gras is daarbij een belangrijke troef: het heeft van nature een lage emissiefactor en wordt efficiënt benut door de koe. “Hoe meer vers gras in het rantsoen, hoe lager de methaanuitstoot,” zegt Walvoort. “Bij weidegang daalt vaak ook de ammoniakuitstoot. Bovendien ben je minder afhankelijk van aangekochte eiwitbronnen.”

De combinatie van jong maaien, droger inkuilen en meer vers gras levert dus dubbele winst op: lagere emissies én lagere voerkosten. Dat opent een belangrijke economische kans. Voor een gemiddeld bedrijf met honderd koeien kan dit tienduizenden euro’s per jaar schelen. Walvoort: “Methaan reduceren klinkt abstract, maar het gaat behalve over het klimaat, gewoon over de portemonnee van de boer.”

Geen toverformule, maar stuurknop

De onderzoekers benadrukken dat betere kuilen niet dé ultieme oplossing zijn. “We blijven altijd afhankelijk van weersomstandigheden bij maaien en inkuilen,” zegt Walvoort. “De ene zomer is de andere niet.” Toch is één ding duidelijk: de kwaliteit van je kuilen bepaalt in hoge mate de methaanuitstoot. Boeren hebben dus met het rantsoen wél degelijk een stuurknop in handen.

Naast het rantsoen vindt ook in andere richtingen onderzoek plaats naar het verlagen van methaanemissies. Denk daarbij aan diergenetica, het sturen van het microbioom in de pens, dagontmesting, mestvergisting en methaanoxidatie. Deze onderwerpen maken geen onderdeel uit van het praktijkonderzoek van Netwerk Praktijkbedrijven, maar worden wel onderzocht binnen het onderzoeksprogramma Integraal Aanpakken.

Conclusie: methaan als kans

Waar methaan eerder een ongrijpbaar probleem leek, volgen na enkele jaren meten de eerste aangrijpingspunten om eraan te sleutelen. Terugdringen van methaanuitstoot lijkt mogelijk én lonend te zijn.

De kernpunten voor boeren

De kernpunten voor het sturen op een lagere methaanuitstoot via het rantsoen zijn:

• Focus op hoge kwaliteit graskuilen: jong maaien en droger inkuilen.
• Focus op zetmeelrijke snijmais passend bij je rantsoen.
• Maximaliseer vers gras in het rantsoen.
• Verlaag de krachtvoergift als het ruwvoer op orde is.

“Vraag jezelf als boer steeds twee dingen af,” vat Van ’t Ooster samen. “Hoe zorg ik dat ik altijd goede kuilen maak, en hoe vergroot ik de opname van vers gras? Als je dat voor elkaar hebt, bespaar je kosten, verlaag je methaan én voer je minder krachtvoer aan. Dat is winst voor boer én klimaat.”