Opinie: Red de natuur, saneer een koe

De koe als zondebok

Het is vijf voor twaalf, beste lezer! De natuur staat op omvallen. De vergunningverlening voor woningen, wegen, defensie en industrie ligt praktisch stil, de economische groei staat onder druk. En dat komt allemaal door, jawel, de koe.

Al jaren moet ze voorkomen in de rechtbank vanwege haar uitstoot van stikstof en broeikasgassen. Zonder een eerlijk proces op basis van feiten hangt haar een sanering boven het hoofd: een zak geld voor de melkveehouder en een enkeltje slachthuis voor de koe. Probleem opgelost, toch?

Het verband tussen de afnemende natuurkwaliteit en de (melk)veehouderij is de afgelopen jaren zo vaak gelegd, dat het inmiddels als waarheid wordt gezien door politici, kiezers, ambtenaren en natuurorganisaties. Polariserende berichten versterken dit beeld. De titel van een recente RTL-video, gebaseerd op een PBL-rapport ‘Woningtekort in één klap weg? Dan moet het mes in de veestapel!’ zegt genoeg.

Volgens de video kun je door sanering van één koe, zes varkens en 72 kippen één extra woning bouwen. Het Planbureau ziet gelukkig nog een laatste redding in stikstofstriptechniek om sterke krimp van de sector te voorkomen. Dat klinkt als muziek in de oren van commerciële bedrijven, die de omzet uit stikstofkrakers al zien stijgen. Dat mestverwerking en RENURE mogelijk nieuwe problemen voor bodem, emissies en milieu veroorzaken, zien we over tien jaar wel weer.

Een papieren werkelijkheid

De boer blijft ondertussen in verwarring achter. Opgejaagd door handhavingsverzoeken van MOB en de onlangs openbaar gemaakte emissiegegevens, is hij vogelvrij verklaard. Iedereen kan nu de gegevens inzien van veebedrijven, waaronder zogenoemde piekbelasters. Die term komt echter uitsluitend voort uit rekenmodellen: AERIUS berekent emissies met vaste emissiefactoren, grotendeels bepaald door stalvloertype en uitrijmethode.

Een systematiek die door de rechter al eerder is verworpen, bijvoorbeeld in zaken waarbij boeren op basis van RAV-(HA)-vloeren een vergunning probeerden te krijgen. De meeste boeren willen graag aan de slag, maar worden gevangen in een juridisch oerwoud van onmogelijkheden. Als een boer laat zien dat hij beter presteert, kan hij niets met de resultaten. Een voorbeeld:

• Een boer met een Kwatrijnstal, die 5 kg ammoniak per dierplaats per jaar meet binnen een natuurgebied, moet in de berekeningen alsnog 13 kg aanhouden, omdat de Kwatrijnstal niet is opgenomen in de RAV-(HA)-systematiek.
• Een boer met een potstal die van maart tot oktober leeg is, krijgt eveneens 13 kg ammoniak toegekend. Een lege potstal bestaat, namelijk, niet in het rekensysteem.

De vergunningverlening, NEMA, RAV, AERIUS, de KringloopWijzer – het is overal dezelfde papieren werkelijkheid. Om nog maar te zwijgen van de vaste veldemissies bij het uitrijden (zie vorige column).

Waarheid voor boer en natuur

Wat ik niet begrijp, is dat er niet meer mensen opstaan tegen dit onrecht. Juist ook burgers die begaan zijn met de natuur. Want als we echt zo begaan zijn met natuurherstel, dan willen we toch niet blijven hangen in papieren onwaarheden? Dan willen we het hebben over de waarheid. Waarheid, zonder boeren vogelvrij te verklaren en waarheid op basis van te begrijpen praktische maatregelen.

En ja, die waarheid is hard en kan soms laten zien dat een bedrijf meer uitstoot dan berekend. Maar waar waarheid verzwegen wordt, ontstaat onrecht. En dat is precies wat de boer op dit moment wordt aangedaan. Het onrecht dat boer en natuur elkaar zouden schaden. Dit onrecht moet stoppen.

Laten we kijken naar wat waarheid betekent voor boer en natuur:

1. Herstel van kringlopen. De waarheid dat herstel van kringlopen tussen natuur en boerenbedrijven in een gebied de enige manier is om robuustere natuur te krijgen. Vanuit deze kringloop krijgt de uitstoot van ammoniak een hele andere waarde. Als een bedrijf ammoniakemissie veroorzaakt, maar eerst via maaien en afvoeren 125 kg stikstof per hectare uit een natuurgebied heeft onttrokken, is dat andere ammoniak dan wanneer stikstof uit geïmporteerd voer of kunstmest afkomstig is. Chemisch is er geen verschil, maar ecologisch wél: de eerste uitstoot is circulair, de tweede depositie.
2. Vakmanschap als sleutel. De waarheid dat reductie van stikstof alleen werkt via vakmanschap in bodembeheer, voeren, weiden en bemesten en niet via allerlei moeilijke technieken. De symbiose tussen grote grazers (koe) en kleine grazers (mestleven) bevorderen het natuurherstel. Uit onderzoek bleek bijvoorbeeld dat weidemest van koeien tot 400 procent meer regenwormen bevatte dan de omliggende grond. In een ander onderzoek werden in verse mest meer dan 2.000 mestkevers per kilo aangetroffen. Weidemest zorgt bovendien voor broed- en schuilgelegenheid voor insecten, die weer voedsel zijn voor vogels. Beweiding en vaste mest dragen bij aan een mozaïek van leefgebieden in weidevogelgebieden.
3. Leren van het verleden. De waarheid dat vrijwel alle beheervoorschriften voor SNL-N-natuurtypen zijn gebaseerd op vroeger boerenbeheer, voortgekomen uit de natuurlijke omstandigheden van een gebied. Wie natuurherstel wil, kan boer en natuurbeheer niet los van elkaar zien.

Meer boeren bij de natuur

Als we natuurherstel echt serieus nemen, moeten we melkveebedrijven rondom natuurgebieden juist behouden. Melkveehouders die gedragen worden door beleid én burgers. Boeren die kunnen sturen op basis van boerenverstand en praktijkkennis, niet op basis van papieren formules. Dat staat haaks op de huidige focus op uitkoop en zonering rond Natura 2000-gebieden op basis van berekende uitkomsten.

De vraag is: Welke politieke partij gaat deze boodschap verder uitdragen bij de komende verkiezingen en erna? Dat is goed nieuws voor de burger. Uw belastinggeld hoeft dan niet langer te vloeien naar geldverslindende technische oplossingen, rapporten en regelingen. En helaas slecht nieuws voor de agrolobby, want aan een natuurgerichte boer valt niet veel te verdienen.

En, last but not least: goed nieuws voor de natuur. Nu we eindelijk in gaan zien dat theoretische berekeningen voor stikstofreductie niet kloppen en niet leiden tot natuurherstel, kunnen we aan de slag met natuurbehoud en herstel op basis van de boerenpraktijk. Precies zoals het al eeuwen gedaan is. Dat levert wel blijvend perspectief op voor boeren, burgers en biodiversiteit.

---

Over Harm Rijneveld

Harm Rijneveld is adviseur bij Terug naar de basis advies.